وسواس چیست ؟

وسواس چیست ؟

…وسوسه‌ها را جدی بگیریم…

می‌خواهید وزن خود را کم کنید، اما وسوسه می‌شوید شیرینی خوشمزۀ روی میز را بخورید.

می‌خواهید به یک کلاس آموزشی بروید، اما وسوسه می‌شوید که به جای آن، با دوستانتان بروید رستوران.

شما را چه چیزهایی وسوسه می‌کند؟

تلویزیون را که روشن می‌کنی، سرشار از آگهی است و دعوت به خرید. رادیو را که دقایقی در تاکسی می‌شنوی، پر از پیشنهادهای خرید است.

در فضای وب، آگهی‌ها و دعوت به خریدِ کالاهای مختلف از این سو و آن سو چشمک می‌زند. بیلبوردهای تبلیغاتیِ خیابان‌ها، بنرهای مترو، بدنۀ اتوبوس‌های بی‌آرتی… حتی صحبت با یک دوست که از کُت یا مانتو و کفش جدیدش می‌گوید، همه و همه پیشنهاد و دعوت است برای خرید.

خریدِ کالاها و محصولات و خدمات مختلف. و کیست که دربرابر این همه وسوسه، توان مقاومت داشته باشد؟

اختلال وسواسی جبری گروه مختلفی از علائم را در بر دارد که شامل افکار مزاحم، اشتغالات ذهنی و اعمال وسواسی می شود.

این وسواس ها و اجبارها ناراحتی شدیدی برای فرد ایجاد می کنند ، علاوه بر اتلاف وقت فرد موجب می شود کارکردهای روزمره فرد مثل کارکردهای شغلی، تحصیلی و خانوادگی نیز دچار اختلال شوند.

با توجه به اینکه این اختلال از نظر میزان شیوع رتبه چهارم را دارد ( ۱- هراس ها ۲- اختلالات مرتبط با مواد ۳- افسردگی ) لازم است به طور کامل آن را بشناسیم تا در صورت مشاهده علائم در خود یا اطرافیان سریعا جهت درمان اقدام کنیم.

وسواس فکری (obssesion) :

افکار، تصورات یا امیال تکراری و مداومی هستند که ناخواسته تجربه می شوند و باعث رنج فرد می گردند. این افکار لذت بخش نیستند و فرد در کنترل کردن آنها احساس ناتوانی میکند.

موضوعات افکار وسواسی بسیار متفاوت و متنوع اند، اما شایع ترین آنها به این صورت دسته بندی می شوند:

آلودگی: در این الگو ، فرد اینگونه فکر میکند که همه اشیا آلوده هستند و این آلودگی همراه با کوچکترین تماسی از یک شی به شی دیگر منتقل می شود. در پاسخ به این فکر، فرد ممکن است بسیار دست هایش را بشوید یا ساعت ها در حمام باقی بماند. همینطور ممکن است این فکر به صورت ترس از میکروب ها تجربه شود و نهایتا فرد به دلیل ترس از آلودگی خانه را ترک نکند. این افکار در فرهنگ نوع دیگری هم دارد؛ نجس بودن اشیا، که باعث می شود فرد مدام به آبکشی و تطهیر محیط بپردازد.

تردید: در این حالت افراد ، تردید وسواس گونه ای نسبت به خود دارند به گونه ای که همیشه به خاطر فراموش کردن چیزی احساس گناه می کنند. این تردید باعث می شود فرد بارهاو بارها به وارسی کردن بپردازد تا مطمئن شود. مثلا چندین بار به خانه بر میگردد تا از خاموش بودن اجاق گاز مطمئن شود.

افکار مزاحم: سومین الگوی شایع که معمولا نمود بیرونی ندارد، صرفا افکاری تکراری درباره نوعی عمل جنسی یا صدمه زدن به دیگران یا خود است. فرد برای خلاصی از این افکار ممکن است یک سری اعمال ذهنی مانند پرت کردن حواس ، شمردن یا ذکر گفتن را انجام دهد.

همینطور ممکن است این افکار آزار دهنده به طور غیرمستقیم بر عملکردهای روازنه فرد تاثیر بگذارد، مثلا مادری که افکار وسواسی جنسی را تجربه میکند این پریشانی باعث می شود سر فرزندش داد بزند. این افکار به صورت توهین به مقدسات هم در ذهن فرد می توانند تکرار شوند و باعث میشود او احساس گناه شدیدی را تجربه کند.

تقارن : در این الگو ، لزوم رعایت دقت یا تقارن به گونه ای است که فرد اعمالش بسیار کند می گردد. مثلا دانش آموزی که ممکن است ساعت ها وقت صرف انجام تکالیفش بکند. گاهی اوقات فرد اینگونه فکر میکند که اگر تقارن اشیا به هم بخورد ممکن است اتفاق بدی رخ دهد.

در اختلال وسواس فرد از غیر منطقی بودن افکارش آگاه است ولی نمیتواند آن ها را متوقف کند.خصوصیات یک ذهن وسواسی عبارتند از : مسئولیت پذیری افراطی ، کمال گرایی ، بیش بر آورد خطر و دائم در ترید به سر بردن .

وسواس عملی (compulsion) :

رفتارها یا اعمال ذهنی تکرار شونده ای هستند که فرد در پاسخ به افکار وسواسی انجام می دهد.

در برسی های انجام شده متوجه شدیم که رفتارها چگونه توسط افکار کنترل می شوند. این رفتارها برای لذت انجام نمی شوند و فرد در انجام آن ها احساس اجبار می کند.

عمل وسواسی برای کاستن از اضطرابی است که همراه با فکر وسواسی می باشد ، ولی همیشه به کم شدن این اضطراب منجر نمی گردد. همینطور ممکن است که پس از انجام عمل وسواسی ، اضطراب فرد فرقی نکرده باشد و یا حتی بیشتر شده باشد.

لازم به ذکر می باشد : اکثر افراد یک سری افکار مزاحم ناخواسته را تجربه می کنند و یا بارها قفل در را بررسی می کنند. اما شدت این افکار و رفتارها به اندازه ای نیست که زندگی فرد را مختل کند. معمولا در افراد مبتلا به وسواس این رفتارها روزانه بیش از یک ساعت از وقت فرد را می گیرند.

افراد مبتلا به وسواس رنج زیادی از افکار و اعمال خود می برند و از طرفی خود را در کنترل کردن آنها ناتوان میبینند و احساس بی کفایتی می کنند. این افراد ممکن است از دیگران فاصله بگیرند و فعالیت های لذت بخش خود را کنار بگذارند.

همینطور وسواس باعث می شود فرد نتواند نقش خود به عنوان پدر، مادر، دانشجو، کارمند و… را به خوبی انجام دهد. شرایط سختی که وسواس برای افراد ایجاد میکند ممکن است آمادگی فرد را برای ابتلا به افسردگی بالا ببرد.

اختلالات اضطرابی و اختلال تیک همراهی بالایی با وسواس داشته و معمولا خود را قبل از بروز وسواس نشان میدهند. همچنین ممکن است همزمان با وسواس وجود داشته باشند.

افرادی که ضمن وسواس مبتلا به اختلال دو قطبی یا اختلال شخصیت وسواسی-جبری نیز هستند، معمولا از اعمال وسواسی خود شکایت ندارند ولی باعث رنج اطرافیان می شوند.

در مورد میزان شیوع این اختلال در کشور ایران بررسی دقیقی صورت نگرفته، ولی بررسی جمعیت های عادی شیوع OCD را ۱-۲ درصد اعلام کرده اند.

در مورد علت شناسی وسواس نظری قطعی وجود ندارد، اما امروز همه پژوهش ها نقش وراثت را در ابتلا به این بیماری بسیار مهم می دانند و معمولا فردی که به وسواس مبتلا است در بستگان خونی او هم می توان وسواس را مشاهده کرد.

وسواس در کودکی و نوجوانی :

وسواس در کودکان بیشتر شامل اعمال وسواسی می شود چون کودک هنوز نمیتواند افکارش را بیان کند. همینطور آنها نمیتوانند هدف رفتارها یا اعمال ذهنی وسواسی را بیان کنند.

وسواس در کودکان به طور مشخص عملکرد تحصیلی را تحت شعاع قرار میدهد آنها برای انجام تکالیف خود به قدری وسواس یا تشریفات خاص به خرج میدهند که معمولا از انجام تکالیف مدرسه باز می مانند.

در بسیاری از موارد کودک از سرویس بهداشتی خارج از خانه استفاده نمیکند و جز در منزل تغذیه ای نمیخورد که همین مسئله باعث مشکلات گوارشی، کاهش وزن و لاغر ماندن فرد میشود.

مطالعات صورت گرفته بر روی افرادی که شروع اختلالشان در کودکی بوده نشان میدهد که آغاز زودهنگام وسواس معمولا با اختلال تیک همراه است.

رفتارهای وسواسی نوجوانان کمتر به دلیل کاهش خطر و آسیب ( مثل مرگ خود یا یکی از والدین ) میباشد و این رفتارها بیشتر به خاطر کنترل پیدا کردن بر محیط انجام می شوند.

برخی عقاید خرافی ( مثل: گام گذاشتن در بین شکاف های پیاده رو باعث وقوع حادثه بدی میشود ) پدیده هایی هستند که میتوان آن ها را جزیی از رشد طبیعی کودک قلمداد کرد و نمی شود به آن برچسب وسواس زد.

شاید یکی از مهمترین تفاوت های کودک و نوجوان مبتلا با بزرگسالی که وسواس دارد در میزان نقش محیط و اطرافیان باشد.

خانواده های نوجوان مبتلا به وسواس ویژگی هایی از قبیل انتقادگری و سطح پایین حمایت هیجانی دارند. همینطور ممکن است والدین کودک مبتلا به وسواس سخت گیر، تنبیه کننده و کمال گرا باشند.

پ.ن: در صورتی که خودتان یا یکی از عزیزانتان نشانه های از وسواس را دارید جهت درمان هم اکنون اقدام نمایید…

دوستدارتان محمد جانبلاغی